Πώς μπορώ να λάβω υποστήριξη;
Τα τελευταία χρόνια, η στάση μας απέναντι στην ψυχική υγεία έχει αλλάξει ουσιαστικά. Πλέον τα προβλήματα ψυχικής υγείας τείνουν να αντιμετωπίζονται με παρόμοιο ενδιαφέρον, όπως και κάθε άλλο πρόβλημα υγείας. Την ίδια στιγμή, η επιστημονική πρόοδος, που έχει συντελεστεί στο πεδίο αυτό, είναι σε θέση να μας προσφέρει ασφαλείς και εξαιρετικά αποτελεσματικές θεραπευτικές επιλογές. Οι δυο πιο ευρέως μελετημένες κατηγορίες θεραπείας για την διαχείριση των προβλημάτων ψυχικής υγείας σήμερα είναι η ψυχοθεραπεία (ή θεραπεία ομιλίας) και η φαρμακευτική θεραπεία.[1],[2]
Από τι εξαρτάται η επιλογή της κατάλληλης θεραπείας;
Η επιλογή της κατάλληλης θεραπείας εξαρτάται από το είδος του προβλήματος ψυχικής υγείας, τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων και από το τι λειτουργεί καλύτερα για το θεραπευόμενο άτομο. Σε αρκετές περιπτώσεις, ένας συνδυασμός θεραπευτικών επιλογών μπορεί να λειτουργήσει ακόμα πιο αποτελεσματικά.[3] Ωστόσο, μόνο ένας πιστοποιημένος επαγγελματίας ψυχικής υγείας είναι σε θέση να αξιολογήσει αυτές τις παραμέτρους και σε συνεργασία με τον/την θεραπευόμενο/η να καθορίσουν από κοινού τα βασικά συστατικά της θεραπείας.
Πώς λειτουργεί η ψυχοθεραπεία;
Το πεδίο της ψυχοθεραπείας, συχνά αναφερόμενης και ως «ομιλητικής θεραπείας», έχει γνωρίσει αξιοσημείωτη ανάπτυξη και αναγνώριση τα τελευταία χρόνια, καθώς έχει φανεί, ότι μπορεί να έχει ευεργετική επίδραση σε ένα ευρύ φάσμα καταστάσεων. Από την επιθυμία διαχείρισης καθημερινών δυσκολιών ή τραυματικών εμπειριών έως την ανάγκη θεραπευτικής αντιμετώπισης ενός συγκεκριμένου προβλήματος ψυχικής υγείας, όπως για παράδειγμα η κατάθλιψη ή η διαταραχή πανικού, η ψυχοθεραπεία μπορεί να προσφέρει στον άνθρωπο τον απαραίτητο χώρο και χρόνο προκειμένου να επεξεργαστεί με αποτελεσματικό τρόπο όλα όσα τον απασχολούν.[3],[4]
Σύμφωνα με τον Αμερικανικό Ψυχολογικό Σύλλογο σήμερα διακρίνονται πέντε μεγάλες κατηγορίες ψυχοθεραπευτικών προσεγγίσεων με αρκετές επιμέρους υπό-κατευθύνσεις: i) η ψυχαναλυτική-ψυχοδυναμική, ii) η συμπεριφορική, iii) η γνωσιακή, iv) η ανθρωπιστική και v) η ολιστική.[5],[6] Ορισμένες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις βοηθούν τους ανθρώπους να διερευνήσουν τον αντίκτυπο των προηγούμενων σχέσεων και των εμπειριών τους στην τωρινή τους συμπεριφορά, άλλες βοηθούν τους ανθρώπους να αντικαταστήσουν τυχόν περιοριστικά μοτίβα σκέψης και συμπεριφοράς με πιο λειτουργικές πρακτικές κι άλλες εστιάζουν στην επίλυση συγκεκριμένων προβλημάτων στο «εδώ και τώρα».[7] Η επιλογή της κατάλληλης προσέγγισης στην ψυχοθεραπεία καθορίζεται κυρίως με βάση τις ανάγκες και τις προτιμήσεις του θεραπευόμενου ατόμου.
Ως θεραπευτική διαδικασία η ψυχοθεραπεία μπορεί να λάβει χώρα σε επίπεδο ατομικό, καθώς και να αφορά ένα ζευγάρι, μία οικογένεια ή μια ομάδα ανθρώπων με ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά, στοχεύοντας στην επεξεργασία διαφορετικών δυναμικών κάθε φορά. Σχετικά με τη χρονική διάρκεια, οι ψυχοθεραπευτικές συνεδρίες συνήθως διαρκούν από 45 έως 50 λεπτά και λαμβάνουν χώρα σε εβδομαδιαία βάση. Όσον αφορά το συνολικό χρονικό εύρος της θεραπείας, η ψυχοθεραπεία μπορεί να διαπραγματεύεται λύσεις σε τρέχοντα ζητήματα και να είναι βραχυπρόθεσμη ή να αντιμετωπίζει πιο σύνθετα προβλήματα και να διαρκέσει αρκετούς μήνες ή/και χρόνια.[3]
Η ψυχοθεραπεία μπορεί να αξιοποιηθεί ως αυτόνομη μορφή θεραπείας για τη διαχείριση ενός προβλήματος ψυχικής υγείας καθώς και σε συνδυασμό με τη λήψη φαρμακευτικής αγωγής ή τη συμμετοχή σε άλλες ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις (π.χ., συμμετοχή σε ομάδες ψυχοεκπαίδευσης και απόκτησης δεξιοτήτων, συμμετοχή σε δράσεις αγωγής υγείας και φυσικής σωματικής άσκησης, συμμετοχή σε ομάδες θεραπευτικής αξιοποίησης της τέχνης, συμμετοχή σε προγράμματα κοινωνικής και εργασιακής ένταξης, κ.α) πάντοτε σε συνάρτηση με τις βασικές θεραπευτικές ανάγκες του ενδιαφερόμενου ατόμου και τη διαθεσιμότητα των συναφών υπηρεσιών.[8],[9],[10]
Πώς λειτουργεί η φαρμακευτική θεραπεία;
Η φαρμακευτική θεραπεία χρησιμοποιείται από τους ψυχιάτρους με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, που χρησιμοποιούνται από τους αρμόδιους γιατρούς τα φάρμακα για τη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης ή του διαβήτη.[11] Τα ψυχιατρικά φάρμακα επιδρούν στα νευροχημικά συστήματα του εγκεφάλου και μπορούν να περιορίσουν αρκετά από τα δυσάρεστα συμπτώματα, που χαρακτηρίζουν τα προβλήματα ψυχικής υγείας.[12]
Σήμερα διατίθενται αρκετές κατηγορίες αποτελεσματικών φαρμάκων για την αντιμετώπιση των προβλημάτων ψυχικής υγείας (αντικαταθλιπτικά, αντιψυχωσικά, ηρεμιστικά και αγχολυτικά φάρμακα, φάρμακα για τον ύπνο, σταθεροποιητές της διάθεσης, διεγερτικά φάρμακα, κ.α).[11],[13] Η επιλογή του κατάλληλου ψυχιατρικού φαρμάκου εξαρτάται κατά κύριο λόγο από το είδος του προβλήματος ψυχικής υγείας, την ευρύτερη κατάσταση της σωματικής υγείας ενός ατόμου, καθώς κι από τον τρόπο με τον οποίο ανταποκρίνεται ο οργανισμός.[14]
Η χρονική διάρκεια της φαρμακευτικής θεραπείας είναι κατά κύριο λόγο συγκεκριμένη και καθορίζεται πάντοτε μέσα από την επικοινωνία με τον θεράποντα ιατρό.[13] Η φαρμακευτική θεραπεία συχνά συνοδεύεται από ψυχοθεραπεία, όπου σε αρκετές περιπτώσεις ο συνδυασμός τους οδηγεί σε αποτελεσματικότερη έκβαση του συνόλου της θεραπείας.[15]
Ποια είναι η σχέση μεταξύ ψυχιάτρου, ψυχολόγου, ψυχοθεραπευτή και συμβούλου ψυχικής υγείας;
Σε μία περίοδο, όπου όλο και περισσότεροι άνθρωποι αναγνωρίζουν την καθοριστική συμβολή της ψυχικής τους υγείας στην ευρύτερη σωματική υγεία και ποιότητα της ζωής τους και όπου όλο και πιο πολλοί τελικά αποφασίζουν να επιζητήσουν την αρωγή ενός ειδικού, αρκετοί είναι οι επαγγελματίες, που μέσα από τις σπουδές, την εξειδίκευση και την εργασιακή τους εμπειρία έχουν τη δυνατότητα να προσφέρουν αποτελεσματικές θεραπευτικές ή υποστηρικτικές υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν οι ψυχίατροι, οι ψυχολόγοι, οι ψυχοθεραπευτές καθώς και οι σύμβουλοι ψυχικής υγείας. Μολονότι οι περισσότεροι άνθρωποι συγχέουν αυτές τις κατηγορίες επαγγελματιών μεταξύ τους, είναι σημαντικό να μπορεί κανείς να αντιληφθεί, ότι πρόκειται για τέσσερις ξεχωριστές, αλλά ταυτόχρονα, στενά συνδεδεμένες επαγγελματικές κατηγορίες, που δρουν με βασικό γνώμονα την προάσπιση της ψυχικής ευημερίας του ανθρώπου:
- Οι ψυχίατροι είναι γιατροί, που έχουν ολοκληρώσει τις σπουδές τους στην ιατρική επιστήμη και στη συνέχεια έχουν επιλέξει να εξειδικευτούν στην ειδικότητα της ψυχιατρικής.[16] Έτσι έχουν την ικανότητα να αξιολογούν τόσο τις ψυχολογικές όσο και τις σωματικές πτυχές των προβλημάτων ψυχικής υγείας. Επιπλέον είναι σε θέση να προτείνουν ιατρικές εξετάσεις, να συνταγογραφούν ψυχιατρικά φάρμακα και να εφαρμόζουν εξειδικευμένες βιοϊατρικές θεραπευτικές παρεμβάσεις (όπως π.χ., ECT, TMS, VNS, DBS, κ.α).[11] Παράλληλα και έχοντας λάβει την απαραίτητη κατάρτιση, μπορούν να λειτουργήσουν και ως ψυχοθεραπευτές, παρέχοντας συνεδρίες θεραπείας ομιλίας. Στη χώρα μας, οι ψυχίατροι διαθέτουν άδεια ασκήσεως του ιατρικού επαγγέλματος, χορηγούμενη από τον Πανελλήνιο Ιατρικό Σύλλογο.[17]
- Οι ψυχολόγοι διαθέτουν πτυχίο στον τομέα της εφαρμοσμένης ψυχολογίας, η οποία ως επιστήμη μελετά τόσο την προέλευση όσο και τις συσχετίσεις μεταξύ των ανθρώπινων σκέψεων, συναισθημάτων και συμπεριφορών. Μετά την απόκτηση του βασικού τίτλου σπουδών τους, οι ψυχολόγοι συνήθως πραγματοποιούν μεταπτυχιακές σπουδές εξειδίκευσης σε έναν ή/και περισσότερους κλάδους της ψυχολογίας (π.χ., κλινική / συμβουλευτική / σχολική / εργασιακή / γηριατρική ψυχολογία, κ.α) ή / και της ψυχοθεραπείας (π.χ., ψυχαναλυτική-ψυχοδυναμική / γνωσιακή-συμπεριφοριστική / ανθρωπιστική / συνθετική ψυχοθεραπεία, κ.α), γεγονός, που τους επιτρέπει να αντιμετωπίζουν τα προβλήματα ψυχικής υγείας κυρίως μέσα από την παροχή συμβουλευτικών και ψυχοθεραπευτικών υπηρεσιών αντίστοιχα.[18],[19] Ως εργαζόμενοι, οι ψυχολόγοι κατέχουν ειδική άδεια ασκήσεως του επαγγέλματός τους, η οποία χορηγείται βάσει συγκεκριμένων προϋποθέσεων σε κάθε κράτος.[20],[21]
- Οι ψυχοθεραπευτές είναι επαγγελματίες, που έχουν λάβει πιστοποιημένη πολυετή θεωρητική και πρακτική εκπαίδευση πάνω στην ψυχοθεραπεία, δηλαδή στη διαχείριση των προβλημάτων ψυχικής υγείας μέσα από τη χρήση της ομιλίας. Οι ψυχοθεραπευτές συχνά -αλλά όχι απαραίτητα- προέρχονται από το πεδίο των επιστημών υγείας ή από τους κλάδους των κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών, με αποτέλεσμα να φέρουν παράλληλα την ιδιότητα του ψυχιάτρου, του ψυχολόγου, του κοινωνικού λειτουργού ή του νοσηλευτή ψυχικής υγείας. Σε γενικές γραμμές και παρά το γεγονός, ότι η ψυχοθεραπεία έχει αναγνωριστεί ως ένας αυτόνομος επιστημονικός κλάδος σε σχέση με την ψυχιατρική, την ψυχολογία και τη συμβουλευτική, στη χώρα μας δεν έχει δημιουργηθεί μέχρι στιγμής ένα σαφές νομικό πλαίσιο κατοχύρωσης της ψυχοθεραπείας ως ανεξάρτητο επάγγελμα.[22]
- Οι σύμβουλοι ψυχικής υγείας είναι επαγγελματίες, που ειδικεύονται στην ψυχολογική ενδυνάμωση ατόμων, ζευγαριών, οικογενειών και ομάδων κυρίως μέσα από τη συμβολή τους στην επίτευξη διαφόρων σημαντικών στόχων, οι οποίοι μπορεί να είναι προσωπικοί, διαπροσωπικοί, εκπαιδευτικοί ή επαγγελματικοί.[] Όσον αφορά την ψυχιατρική, την ψυχολογία και την ψυχοθεραπεία, η συμβουλευτική ψυχικής υγείας γίνεται περισσότερο αντιληπτή ως ένας «υποστηρικτικός σύμμαχος» των ειδικοτήτων αυτών, με έμφαση στους τομείς της προσωπικής ανάπτυξης, της κοινωνικής προσαρμογής και της πρόληψης.[] Μολονότι η συνεισφορά της συμβουλευτικής στο ευρύτερο πεδίο της ψυχικής υγείας έχει αναγνωριστεί διεθνώς, σε αρκετά ευρωπαϊκά κράτη, όπως και στη χώρα μας, δεν έχει δημιουργηθεί μέχρι στιγμής ένα ενιαίο νομικό πλαίσιο αναφορικά με την αδειοδότηση των επαγγελματιών συμβούλων ψυχικής υγείας.[25][1] https://books.google.gr/books?hl=el&lr=&id=1RaCCQAAQBAJ&oi=fnd&pg=PP1&dq=A+Guide+to+Treatments+That+Work&ots=MNJNtFERFk&sig=HOBlPGlcHrZwZq6al9tnvjcw_0k&redir_esc=y#v=onepage&q=A%20Guide%20to%20Treatments%20That%20Work&f=false
[2] https://guilfordjournals.com/doi/epdf/10.1521/pdps.2012.40.3.505
[3] https://psychiatry.org/patients-families/psychotherapy
[4] https://books.google.gr/books?hl=el&lr=&id=fOc2pSbobc8C&oi=fnd&pg=PP1&dq=What+Works+with+Children,+Adolescents,+and+Adults%3F:+A+Review+of+Research+on+.&ots=Ul94kJeP8c&sig=H3Jig4BD83D1x3xUrGI_0ACnagY&redir_esc=y#v=onepage&q=What%20Works%20with%20Children%2C%20Adolescents%2C%20and%20Adults%3F%3A%20A%20Review%20of%20Research%20on%20.&f=false
[5] https://www.apa.org/topics/psychotherapy/approaches
[6] https://www.cambridge.org/core/journals/bjpsych-advances/article/psychotherapeutic-interventions-and-contemporary-developments-common-and-specific-factors/62DC63B892555000D9FDFACCD5553ED1
[7] https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1357303908001862
[8] https://europepmc.org/article/med/27203537
[9] https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31948935/
[10] https://academic.oup.com/heapro/article/26/suppl_1/i85/687327
[11] https://www.psychiatry.org/patients-families/what-is-psychiatry
[12] https://www.apa.org/ed/precollege/topss/lessons/treatment.pdf
[13] https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/44095/9789241547697_eng.pdf
[14] https://www.nami.org/About-Mental-Illness/Treatment/Mental-Health-Medications/Selecting-Medications
[15] https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0197455620300629
[16] https://www.ispatras.gr/wp-content/uploads/2019/07/%CE%A6%CE%95%CE%9A-2745_3-7-2019-%CF%84%CE%92-%CE%95%CE%BA%CF%80%CE%B1%CE%AF%CE%B4%CE%B5%CF%85%CF%83%CE%B7-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B9%CE%B1%CF%84%CF%81%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%B5%CE%B9%CE%B4%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%A8%CF%85%CF%87%CE%B9%CE%B1%CF%84%CF%81%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CF%82.pdf
[17] https://www.isathens.gr/nomika-themata/nomothesia.html?id=405
[18] https://www.apa.org/ed/graduate/specialize/recognized
[19] https://www.apa.org/topics/psychotherapy/approaches
[20] https://dictionary.apa.org/psychologist
[21] https://seps.gr/epaggelmatika/adeia-askiseos-epaggelmatos-psychologoy/
[22] https://www.europsyche.org/app/uploads/2021/04/Legal-Position-of-Psychotherapy-in-Europe-2021-Final.pdf
[23] https://books.google.gr/books?hl=el&lr=&id=6XpZDwAAQBAJ&oi=fnd&pg=PP1&dq=Introduction+to+Professional+Counseling+-+Counseling+and+Professional+Identity&ots=axlT5nI1YI&sig=itR37BiASPfFGwQUuELaW7Mt8j8&redir_esc=y#v=onepage&q=Introduction%20to%20Professional%20Counseling%20-%20Counseling%20and%20Professional%20Identity&f=false
[24] https://www.researchgate.net/profile/James-Messina2/publication/234650465_Toward_Professional_Identity_The_Dimensions_of_Mental_Health_Counseling_in_Perspective/links/60a5b38192851c43da02aca0/Toward-Professional-Identity-The-Dimensions-of-Mental-Health-Counseling-in-Perspective.pdf
[25] https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/j.1556-6676.1995.tb01842.x
