Τι σημαίνει «ψυχική υγεία»;

Ο ψυχικός κόσμος κάθε ανθρώπου είναι αναμφίβολα μοναδικός. Γι’ αυτό το λόγο, η προσπάθειά απόδοσης ενός σύντομου και αντιπροσωπευτικού ορισμού στο τι ακριβώς συνιστά «ψυχική υγεία» αποτελεί μία διαδικασία μάλλον απαιτητική. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ο όρος της ψυχικής υγείας αναφέρεται σε μία κατάσταση ψυχικής ευεξίας, όπου επιτρέπει στους ανθρώπους να αναγνωρίζουν τις ικανότητές τους, να διαχειρίζονται τα φυσιολογικά επίπεδα άγχους της ζωής, να δημιουργούν ουσιαστικές σχέσεις και να συνεισφέρουν με γόνιμο τρόπο στην οικογένεια, στην εργασία και στο ευρύτερο κοινωνικό τους περιβάλλον.[]

Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν την ψυχική μας υγεία;

Σε αντίθεση με την αρχική «βιοϊατρική» προσέγγιση στο χώρο της ψυχικής υγείας, η οποία ερμηνεύει κάθε αρνητική μεταβολή σε επίπεδο σκέψης, συναισθήματος και συμπεριφοράς κυρίως με γνώμονα τη γενετική και τον εντοπισμό δυσλειτουργιών σε επίπεδο εγκεφάλου, η μεταγενέστερη ανάπτυξη και διάδοση, αυτού που σήμερα ονομάζουμε «βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο», κατέστησε σαφές, ότι η ψυχική υγεία αντιπροσωπεύει ένα σημαντικό μέρος του συνόλου της υγείας μας, το οποίο εξαρτάται από ένα σύνολο βιολογικών (γενετική, κληρονομικότητα, σωματική υγεία, λειτουργία εγκεφάλου), ψυχολογικών (προσωπικότητα, πεποιθήσεις, μοτίβα σκέψης, δεξιότητες προσαρμογής) και κοινωνικών επιρροών (οικογένεια, εκπαιδευτικό σύστημα, εργασιακό περιβάλλον, θρησκεία, πολιτισμός, κ.α). Όλοι αυτοί οι παράγοντες φαίνεται πως αλληλοεπιδρούν και με βάση τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά τους είναι σε θέση τόσο να προάγουν όσο και να επηρεάσουν δυσμενώς την ψυχική μας υγεία.[],[],[]

Για παράδειγμα, επιστημονικές έρευνες με επίκεντρο την αιτιοπαθογένεια της κατάθλιψης υποδεικνύουν, ότι η αντιμετώπιση μίας ιδιαίτερα στρεσογόνας συνθήκης στη ζωή ενός ανθρώπου (π.χ., πένθος, διαζύγιο, σοβαρή ασθένεια, απώλεια θέσης εργασίας, μετανάστευση, κ.α) σε συνδυασμό με την ύπαρξη ενός γενετικού υποβάθρου ευαλωτότητας στην κατάθλιψη, την απουσία ενός υποστηρικτικού δικτύου κοινωνικών σχέσεων και την έλλειψη αποτελεσματικών στρατηγικών διαχείρισης του στρες, πιθανότατα θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην εμφάνιση ενός καταθλιπτικού επεισοδίου. Στον αντίποδα, ωστόσο, η ύπαρξη ενός υποστηρικτικού οικογενειακού και κοινωνικού δικτύου σε συνδυασμό με την ανάπτυξη πιο προσαρμοστικών και ευέλικτων μοτίβων σκέψης και συμπεριφοράς εκ μέρος του ατόμου, ενδέχεται να μπορούσαν να λειτουργήσουν ευεργετικά και να προφυλάξουν την ψυχική του υγεία, ακόμα και σε περίπτωση, όπου τα βιολογικά χαρακτηριστικά παρέμεναν σταθερά.[4],[]

Πότε χρειάζεται να επικοινωνήσω με έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας;

Όταν ένας άνθρωπος βιώνει ένα πρόβλημα ψυχικής υγείας, τότε ο τρόπος σκέψης του, η αντίληψή του, τα συναισθήματα και η συμπεριφορά του αλλάζουν με τέτοιον τρόπο, που η λειτουργικότητά του σε σημαντικούς τομείς της ζωής του συχνά διαταράσσεται και η σχέση του με τον εαυτό του, την οικογένειά του, το εργασιακό και κοινωνικό του περιβάλλον πολλές φορές επηρεάζονται αρνητικά.[] Η δυνατότητα αναγνώρισης ορισμένων βασικών συμπτωμάτων, όπως αυτά που αναφέρονται στη συνέχεια, μπορεί να συμβάλλει στην πιο έγκαιρη αναζήτηση θεραπευτικών υπηρεσιών από έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας και ως εκ τούτου, στην πιο άμεση βελτίωση της καθημερινότητας και της ποιότητας ζωής του ενδιαφερόμενου ατόμου [] :

– Επίμονο αίσθημα θλίψης ή κατάθλιψης

– Προβλήματα συγκέντρωσης, μνήμης ή/και λήψης αποφάσεων

– Έντονα αρνητικά συναισθήματα (όπως φόβος, ενοχή, λύπη ή θυμός)

– Μειωμένη ενέργεια και εύκολη κόπωση

– Απώλεια ενδιαφέροντος για ευχάριστες δραστηριότητες του παρελθόντος

– Αποφυγή κοινωνικών επαφών και δραστηριοτήτων

– Παραμέληση της προσωπικής φροντίδας και υγιεινής

– Ανεξήγητοι πόνοι (π.χ., κεφαλαλγίες, κοιλιακό άλγος, μυϊκοί πόνοι)

– Έντονη καχυποψία που οδηγεί σε νευρικότητα

– Απότομες εναλλαγές της διάθεσης

– Ευερεθιστότητα – θυμός

– Διατάραξη του ύπνου (αϋπνία / υπερυπνία)

– Αλλαγές των διατροφικών συνηθειών (ανορεξία / υπερφαγία)

– Αλλαγές στη σεξουαλική συμπεριφορά

– Προσφυγή στη χρήση ουσιών (π.χ., αλκοόλ)

– Εμφάνιση συμπεριφορών αυτοτραυματισμού

– Σκέψεις πρόκλησης βλάβης στον εαυτό ή τους άλλους

– Ασυνήθιστα προβλήματα λογικής επικοινωνίας

– Αυξημένη ευαισθησία σε καταστάσεις που προκαλούν διέγερση (εικόνες, ήχοι, μυρωδιές, κτλ)

– Αίσθηση αποσύνδεσης από τον εαυτό ή το περιβάλλον (μη πραγματικότητα)

– Απάθεια και απροθυμία συμμετοχής σε οποιαδήποτε δραστηριότητα

– Παράλογές πεποιθήσεις σχετικά με τις προσωπικές δυνάμεις κατανόησης ή επιρροής γεγονότων

– Ασυνήθιστη, αχαρακτήριστη και γενικά περίεργη συμπεριφορά

Στο σημείο αυτό, είναι σημαντικό να αναφέρουμε, ότι οι συγκεκριμένες περιγραφικές κατηγορίες συμπτωμάτων είναι ενδεικτικές, στηριζόμενες στις ενημερωτικές συστάσεις επίσημων φορέων, όπως η Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία.[7],[] Στην πραγματικότητα, μόνο ένας εξειδικευμένος επαγγελματίας ψυχικής υγείας μέσα από τη χρήση των κατάλληλων αξιολογητικών μεθόδων μπορεί να διαπιστώσει την ύπαρξη ή μη μίας ψυχικής νόσου και να προβεί στις απαραίτητες θεραπευτικές συστάσεις. Ως εκ τούτου, οι αναγνώστες είναι σημαντικό να μην προβαίνουν σε ενέργειες «αυτό-διάγνωσης» μέσω των πληροφοριών που συναντούν στο διαδίκτυο, αλλά αντ’ αυτού, για κάθε επίμονο σύμπτωμα που νιώθουν ότι δυσχεραίνει την καθημερινότητά τους, να επικοινωνούν το συντομότερο δυνατό με έναν πιστοποιημένο επαγγελματία ψυχικής υγείας.